De wereld op de foto
Reizen van Lione en Rene Kolsteren
Oezbekistan
Deel 2 Buchara, Khiva en Tasjkent
Bukhara (Boxoro)
Bukhara is met ruim 290.000 inwoners veel groter dan Khiva, de stad die we hierna zullen bezoeken. Het is ook een stuk levendiger en misschien daardoor ook toeristischer. Wat de toeristen betreft: een klein deel is Europeaan. Het grootste deel is local of komt uit een van de aangrenzende ‘Stannen’. Dat levert tussen al het moois aan gebouwen en monumenten een kleurrijk beeld op van mensen die er iets anders (vaak mooier) uitzien dan de Europeanen, en dus storen de grote aantallen bezoekers mij niet zo. Het completeert een beeld dat op zich al heel mooi is.
Khiva
Vandaag verkennen we de stad zelf. Buchara is een fascinerende oude stad, rijk aan Koranscholen, moskeeën en heiligdommen. Je waant je hier in een karavaanstad uit de tijd van de Zijderoute. De Oriënt komt tot leven in de overdekte bazaars vol tapijten, muziekinstrumenten, keramiek en kleurrijke kleding. Overal om ons heen, waar we ook kijken zien we talloze minaretten, mausoleums, toegangspoorten (waar tol werd geheven) en moskeeën. Buchara is beroemd om zijn borduurkunst en dat kom je hier dus ook overal tegen. Eerlijk gezegd kijk je hier je ogen uit.
Khiva
We zien onder andere het Ismail Samani Mausoleum, een architectonisch meesterwerk uit de middeleeuwen. En verder de stoere versterkte vesting Ark. Deze fortificatie omvat de stadspoort, kazerne en militaire versterking. Een deel stamt uit de 16e eeuw, de rest uit de 18e-eeuw. Ter gelegenheid van het 2500 jarig bestaan van Buchara is het complez gerestaueerd rond de laatste eeuwwisseling,
Khiva
Qua indeling lijkt het op een aangepaste rechthoek, die van west naar oost iets is uitgerekt. De omtrek van de buitenmuren is 789,6 m en het omsloten gebied is 3,96 ha. De hoogte van de muren varieert van 16 tot 20 m. De Ark werd dat oorspronkelijk rond de 5e eeuw n.Chr. gebouwd en bewoond. Naast een militair bouwwerk omvatte de Ark in wezen een stad die gedurende een groot deel van de geschiedenis van het fort werd bewoond door de verschillende koninklijke hoven die heersten over de regio rond Buchara. De Ark werd als fort gebruikt tot hij in 1920 door Rusland werd veroverd (en door een bombardement van de Sovjets behoorlijke schade opliep). Momenteel is de Ark een toeristische attractie en herbergt het musea die de geschiedenis ervan behandelen.
Khiva
Als we aankomen bij de Ark maken tot 20 meter hoge muren indruk op ons. De ingang van de citadel wordt omlijst door twee 18e-eeuwse torens. De bovenste delen van de torens zijn verbonden door een galerij, kamers en terrassen. Een geleidelijk oplopende helling leidt via een portaal met lier en een overdekte lange gang naar de moskee van Dzjoema. De overdekte gang biedt toegang tot opslagruimtes en gevangeniscellen. In het centrum van de Ark bevindt zich een groot gebouwencomplex, waarvan de moskee van Ul'dukhtaron een van de best bewaarde is. Deze moskee is verbonden met legendes over veertig meisjes die gemarteld en in een put gegooid werden.
Khiva
Verder gaat het, naar het imposante Kalyancomplex. Dit complex, beter bekend onder de naam Po-i-Kalân Complex bestaat uit drie indrukwekkende onderdelen:
de Kalyan-minaret of Grote Minaret (Perzisch: Minârâ-i Kalân ) deels 12e eeuw, de Kalân-moskee (16e eeuw) en de Mir-i Arab-madrassa. Ze zijn alle drie gepositioneerd aan een enorm binnenplein, waardoor je je als bezoeker wederom heel nietig voelt. Wat is dit ontzettend mooi!
Even buiten de stad brengen we nog een bezoek aan het herdenkingscomplex van de islamitische heilige Baha-ud-Din Naqshband en het Chor-Bakr Memorial Complex en zien we nog de moskee genoemd naar Ulughbek, de kleinzoon van Timoer Lenk.
Al deze bezienswaardigheden liggen in een logische volgorde, zodat je ze al wandelend door een meestal mooi aangelegde parkachtige omgeving allemaal vanzelf zult passeren. Op een gegeven moment belanden we, na al die bezienswaardigheden, vanzelf in het oude centrum, bij de bazar. Ben je daar eenmaal doorheen (bazars zijn altijd leuk dus het kan nog even duren voordat je er doorheen bent), dan kom je bij Lyab-i Hauz. Een fantastische plek, althans dat vinden wij.
Khiva
Lyab-i Hauz mag je wel het centrum van deze stad noemen. Het is een plein rond een grote vijver. Grote oude bomen geven beschutting voor de zon. Veel oude gebouwen kom je hier tegen, zoals de Nadir Divanbegi-madrassa, oorspronkelijk een karavanserai, en de gelijknamige khanaka (een herberg met bezinningsruimte voor rondtrekkende bedelmonniken). Tegenwoordig vind je langs de vijver een groot aantal restaurants.
Het Lyabi-Khauz complex bestaat uit drie monumentale gebouwen: de Kukeldash Madrasah in het noorden, de Khanaka en Nodir Divan-begi Madrasah in het westen en oosten. De zuidelijke kant van het plein werd historisch afgesloten door Trade Street. In het hart van dit grootse ensemble ligt een reservoir, dat een centraal kenmerk van het oude Bukhara is geworden.
Khiva
De naam "Lyab-i-Khauz" betekent "bij het (water)reservoir", wat het belang van het waterelement in het complex aangeeft. Volgens een oude legende had Nadir Divan-begi, een machtige vizier, moeite om een stuk land te verwerven voor zijn geplande gebouw, omdat het eigendom was van een eenzame vrouw. Om haar te dwingen te verkopen, gaf hij opdracht tot de aanleg van een kanaal onder haar huis, waardoor het water de muren erodeerde. De vrouw, die de schade niet kon verdragen, moest het land verkopen. Dit reservoir werd in het geheim de "vijver van geweld" genoemd, met een Arabische inscriptie die de bouwdatum aangaf als 1620. De bevolking had medelijden met de vrouw en via een ‘crowd funding-actie avant la lettre’ kreeg de vrouw alsnog een ander huis.
Khiva
Het reservoir zelf is rechthoekig, meet 36 bij 46 meter en wordt overschaduwd door eeuwenoude chinarbomen. De oevers worden gevormd door trappen die naar het water leiden, gemaakt van enorme blokken gele kalksteen. Vroeger stond dit gebied bekend als de "theebazar", waar snoep, delicatessen, brood en andere etenswaren werden verkocht.
We drinken tweemaal tijdens ons verblijf iets op een van de terrassen aan het meer en we voelen ons hier al helemaal thuis in dit vriendelijke land. Het is een bijzonder aangename plaats om te zijn. We krijgen hier een comfortabel gevoel.
Khiva
Bukhara - Khiva (470 km)
Net als de legendarische kamelenkaravanen die ooit de oude Zijderoute bevolkten, vervolgen we onze reis door de uitgestrekte Kyzyl-Kum-woestijn, een uitdaging die een diep gevoel van avontuur en historisch besef met zich meebrengt. Terwijl we door dit eindeloze zandlandschap trekken, stellen we ons voor hoe de karavanen van vroeger hun kostbare ladingen over deze onherbergzame route vervoerden, op weg naar de handelsknooppunten van de oude wereld. Bij ‘woestijn’ moet je overigens denken aan een vrij levenloze dorre vlakte, geen bakken met zand. Er groeien kleine groene dorre struiken, zodat het meer een halfwoestijn is. Leeg, dat wel. Langs de schilderachtige Amudarya-rivier, die door de eeuwen heen als een levensader heeft gefunctioneerd voor de regio, vervolgen we onze reis naar Khiva.
Khiva
Khiva
Khiva is een van de fraaiste steden aan de oude Zijderoute, waar ongeveer vijftigduizend mensen wonen. Met name de zeer oude kern (Ichon-Qala) is een bezoek meer dan waard. Met hulp van de UNESCO zijn madrassa’s, moskeeën en mausolea in grote aantallen gerestaureerd. Maar, je zou het misschien niet verwachten, er was reeds in de late Sovjettijd geld beschikbaar om dit stadje in zijn oude grandeur te herstellen. Een van de prachtige objecten is de Kalta Minor-minaret. De turquoise tegels weerspiegelen de zon. Heel Ichon-Qala is tot Unesco Werelderfgoed verklaard.
Tijdens de Zijderoute was Khiva berucht. Hier werden op de grote schaal slaven verhandeld, de Khan van Khiva was een wrede heerser, in de omgeving leefden wilde stammen en de stad werd ingesloten door droge woestijnen. Voor de handelaren op de Zijderoute was Khiva de laatste pleisterplaats voordat ze naar Iran doorreisden. Dat betekende een helse tocht dwars door de woestijn. Mede door haar strategische locatie op de Zijderoute groeide Khiva uit tot een rijke en machtige stad en dat je zie je vandaag de dag nog terug in de talloze moskeeën, Koranscholen en paleizen. Khiva heeft ruim vijftig UNESCO-monumenten in haar binnenstad, dus er is heel veel te zien. Het is eigenlijk één groot openluchtmuseum. In het oude centrum wonen nu nog zo’n 3.000 mensen en er zijn naast de vele monumenten, paleizen en moskeeën ongeveer 250 woonhuizen.
Binnen de lemen stadsmuren van Khiva (Ichan Khala heeft een omtrek van 900 bij 500 meter). zet je een gigantische stap terug in de tijd. We bezoeken hier o.a. het Pakhlavan Mahmud mausoleum, het heersersfort Kunya Ark en het zuilenwoud in de Juma moskee. Vele madressa’s zijn ingericht als winkeltjes, waar het lastig kiezen is uit de vele kleurrijke souvenirs. We ontdekken de bijzondere architectuur van de stad en bezoeken nog enkele andere hoogtepunten zoals Islam Hajji Madrasah & Minaret, Tash Khauli Alakuli Khan Palace en Muhammadaminkhan Minaret & Madrasah. We vallen ook hier weer van de ene verbazing in de andere. Juist omdat er zo veel geschiedenis in deze stad is, en omdat zo veel bewaard is gebleven, vinden wij Khiva de aantrekkelijkste stad die we in dit land hebben bezocht.
Het klopt dus dat Khiva meer een museum dan een levende stad is. Buchara en Samarkand, de andere twee belangrijke trekkers van Oezbekistan, zijn drukker en levendiger. Als de dagjesmensen aan het eind van de middag Khiva verlaten, rest een rustige stad, waar de locals weer bezit nemen van de oude stad. Jongens racen op hun elektrische step, meisjes staan giechelend bij elkaar. De mensen komen bij van een drukke hete dag. Hoewel het dus rustig(er) is, is de stad dan misschien juist op z’n mooist: de zandkleurige smalle straatjes zijn stil, de souvenirkraampjes zijn weg. De zon zet de lucht en in vuur en vlam, terwijl de eeuwenoude minaretten van de stad als silhouetten tegen het rood afsteken. De stad is zo goed gerenoveerd dat je voor je gevoel echt even de tijd van de Zijderoute binnenstapt. Uiteindelijk zakt de zon tot onder de top van de hoge lemen muren en wordt het langzaam donker. De lichten gaan aan en er komt weer iets meer leven op straat. Het wordt sfeervol. Op de vele pleinen, tussen de Islamitische bouwkundige schatten, spelen steeds meer kinderen, zitten vrouwen met hun kleedjes met koopwaar, racen de straatschoffies nog altijd op hun elektrische step, kuieren mensen en zitten de terrassen gezellig vol. Wij pakken ook een terrasje en daarna wandelen we verder door deze mooie verlichte stad, in een schitterend decor op weg naar een van de vele restaurants.
Ayaz Kala
Karakalpakstan (Ayaz Kala - Toprak Kala ) - Urgench - Tashkent
Op naar de laatste bestemming in Oezbekistan, Tashkent. We gaan echter eerst de autonome deelrepubliek Karakalpakstan in om de ruïnes van de eeuwenoude Khorezmian forten van Ayaz Kala en Toprak Kala te gaan zien. De forten staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het is een flinke rit door deels de halfwoestijn en deels door landbouwgebied. Het Ayaz Kala maakt niet zo veel indruk, het ligt wel heel mooi boven op een heuvel. Het is een kleiner fort en mogelijk diende het als een soort verdediging voor Toprak Kala, dat 1 km verderop ligt. Toprak Kala is interessanter. Toprak Kala was een oude paleisstad en de hoofdstad van Chorasmia in de 2e en 3e eeuw, waar muurschilderingen, munten en archieven werden ontdekt. De geschiedenis bestrijkt een periode van de 1e tot de 5e eeuw na Christus. De structuur van de oude stad is nog goed te zien. We wandelen, klimmen en klauteren hier een tijdje rond en zoals gezegd: een zeer interessanre wandeling.
Toprak Kala
Karakalpakstan is voor 80% woestijn. De status van de staat is een ietwat lastige. Het is een republiek met een zekere mate van autonomie. Zo heeft het een eigen parlement, ministerraad, vlag en wapenschild. De officiële talen zijn Oezbeeks en Karakalpak, een Turkse taal. De bewoners zijn meer mongoloïde dan de Oezbeken. Het gebied heeft het grondwettelijk recht om zich middels een volksraadpleging af te scheiden van Oezbekistan maar in de praktijk wordt dit tegengewerkt. De bevolking is arm en ziek. De landbouwgiffen die zich op de bodem van het Aralmeer bevonden, kwamen na de drooglegging ‘bloot’ te liggen en de winden blazen deze giffen nu over de dorre vlakten. In de hoofdstad Numus zijn veel mensen ziek. Het klimaat veranderde door de ecologische ramp van het Aralmeer drastisch. De winters zijn nu gemiddeld 10 graden kouder en de zomer 10 graden heter. Geen gebied om erg vrolijk van te worden dus.
Tasjkent
We rijden de staat weer uit, naar de stad Urgench dat 10 km achter de grens ligt, in Oezbekistan dus. Urgench is een schone moderne (bijna model)stad met 145.000 inwoners. Na een niet zo geslaagde maaltijd (meestal is het eten hier prima) gaan we naar het vliegveld van Urgench voor de vlucht naar Tasjkent, de hoofdstad van Oezbekistan. Vliegen betekent een flinke tijdwinst. De afstand is 900 kilometer over de weg, die niet overal goed is. Met de trein of vliegtuig is dus een verstandig alternatief. Het is ongeveer anderhalf uur vliegen en aan het begin van de nacht komen we aan in deze metropool.
Tasjkent Aardbevingsmonument
Tashkent
In 1924 werd Oezbekistan zonder pardon ingelijfd bij de Sovjet Unie. De Russen hebben een belangrijke stempel gedrukt op het land, tot aan het jaar 1991 toen Oezbekistan zelfstandig werd. De Russische invloed is nog het meest te merken in Tashkent. Er staan nog wat flatgebouwen uit de Sovjettijd en veel mensen spreken hier nog Russisch. Tashkent is de hoofdstad van Oezbekistan en telt ruim 5 miljoen nwoners. Het is een van de meest moderne steden van het land. Er is betrekkelijk weinig over van het oude Tashkent aan de Zijderoute. Enerzijds de revolutie van 1917, Oezbekistan was toen namelijk al een tijd lang bezet door Rusland (maar nog geen officiele Sovjet republiek), maar ook de aardbeving in 1966 hebben veel van de oude glorie vernield. Eens was de stad volledig ommuurd, maar alle poorten en muren zijn verdwenen als gevolg van de uitdijende stad en de genoemde aardbeving. Na de verwoestingen werd de stad in Sovjetstijl herbouwd, waarbij ook een fraai vormgegeven metro werd aangelegd. De oude stad is voor een deel bewaard gebleven. Je vindt er de Chorsu Bazar, verschillende madrassa’s waarvan de Kukeldash Madrassa de bekendste is. Voorts zijn er moskeeën en mausolea.
De volgende dag zullen we een erg leuke dag hebben in Tashkent. De stad oogt als een moderne metropool. Mensen op straat zijn modern gekleed, het ziet er uit als ieder andere westerse stad van deze tijd, maar daaronder ligt het diepe geloof in de Islam. Er zijn hier meer moskeeën dan waar dan ook in het land en het geloof is hier diep geworteld.
De Oezbeekse hoofdstad Tashkent ligt op een kruispunt tussen het Midden-Oosten, het Verre Oosten en de voormalige Sovjet-Unie. Na de aardbeving van 26 april1966 werd Tashkent heropgebouwd als ‘Sovjetmodelstad’ met brede straten en vele fonteinen. Tijdens onze rondrit door de stad zien we invloeden uit alle streken. We zien onder meer de Witte moskee, het Onafhankelijkheidsplein en de levendige Chorsu bazaar. Allemaal met enorme afmetingen, want volgens de Russiche opvatting moest alles groots en weids om indruk te maken. We bezoeken ook één van de beroemdste historische bezienswaardigheden van de stad, Kukeldash Madrasah.
Tasjkent Metro
Tasjkent Metro
Dan komen we bij het monument van de aardbeving. Het monument werd in 1970 gemaakt door beeldhouwer D. Ryabichev ter nagedachtenis aan de aardbeving van 1966. Het Courage Monument belichaamt de kalmte en veerkracht waarmee de bewoners deze verwoestende ramp tegemoet gingen. Een fraai monument, één van de vele in Tasjkent overigens, in een mooi vorm gegeven setting. Op een klok staat de datum 26 april 1966 en de wijzers staan op 05.23 uur ’s ochtends. De kracht was bijna 8 op de schaal van Richter en de beving duurde in totaal 5 uur. Er waren relatief weinig doden, hoewel nog altijd te veel natuurlijk: 15 tot 200 doden. Een derde van de stad werd weggevaagd. De helft van de inwoners werd dakloos. Met behulp van arbeiders uit alle Sovjet republieken werd de stad binnen 10 jaar weer opgebouwd. Dit is een staaltje van communistische propaganda: alle Sovjetrepublieken moesten menskracht en geld leveren en zo bouwden de broedervolken een nieuwe stad voor de Oezbeken, met zeer brede lanen, veel parken, grote weidse pleinen. Zielloos vinden sommigen, maar wij vonden het wel indrukwekkend en vooral mooi (en heel schoon).
Tasjkent Onafhandelijkheidsplein
We wandelen nog wat verder (o.a. naar het indrukwekkende Onafhankelijkheidsplein met de vele fonteinen en grote triomfboog) en we nemen de beroemde metro van Tasjkent. Dit is een van de mooiste metro’s ter wereld, hoewel die van Moskou er ook mag zijn. Op ieder station is het ruim en licht, het is modern vormgegeven, en je ziet kunst, telkens een ander thema. We nemen vier stations, verdeeld over twee lijnen. ’s Avonds eten we in restaurant Sim Sim, vlakbij ons hotel in het zuiden van de stad. Het is een goed restaurant en de inrichting en sfeer is die van een Sovjetrestaurant jaren 30 vorige eeuw (zie foto’s). Voor Oezbeekse begrippen is het ook niet echt goedkoop. In de meeste restaurants van het land betaal je een schijntje voor een diner voor twee, zo’n 15 euro all together.
Tasjkent
Er is in Tasjkent nog zoveel meer te zien. De enorme stad herbergt zoals gezegd vele pleinen, monumenten, mooie gebouwen, moskeeen. Ons bezoek van een dag was veel te kort. Een paar dagen zou je hier op zijn minst wel moeten zijn. Ook de (bergachtige) omgeving van de stad is de moeite waard.
Tasjkent
Oezbekistan, een lang gekoesterde droom van vooral René. Je kunt ervoor kiezen deze reis uit te breiden met enkele andere Zijderoutelanden, een combinatie Turkmenistan, Oezbekistan, Kyrgyzie, Tadzjikistan bij voorbeeld. Maar op zich is er in Oezbekistan al genoeg te zien en te beleven. Zo veel, dat we het bij thuiskomst pas allemaal begonnen te verwerken. Met het weer hebben we ook geboft: het was mei en de temperatuur steeg de week vóór ons verblijf tot boven de 40 graden, maar wij deden het met 32 graden. Goed vol te houden vooral door de zwoele wind die de ergste hitte temperde. Al met al een op alle punten goed verlopen reis.
